بسم الله الرحمان الرحیم.
سلام.
بخش های مختلف تخت جمشید
محوطه تخت جمشید از بخشهای مختلفی تشکیل شده است. بهطور کلی، بناها و کاخهای تخت جمشید را در محوطه مسطح میانی و اضلاع جنوب و جنوب غربی و شرق این محوطه بنا کردهاند. ورودی مجموعه پلکانی قرار دارد که با گذشتن از آن به فضای وسیعتری میرسید. در این قسمت به بررسی قسمتهای مختلف در محوطه تخت جمشید میپردازیم.
پلکان ورودی
پلکان ورودی را دو ردیف موازی و قرینه از پلهها تشکیل میدهند. حدفاصل میان پلهها سنگفرش است و پلهها بهصورت زیکزاکی تا بالا ادامه دارند و در ارتفاع ۱۲ متری به منطقه وسیع کاخها میرسند. ارتفاع این پلهها کوتاه است و بهراحتی میتوان از آنها بالا رفت. به نظر میرسد این طراحی کوتاه پلهها برای سهولت تردد در آنها سوار بر جانوران بوده است؛ البته ورود به فضای داخلی کاخها مجاز نبوده و بی احترامی به پادشاه به شمار میرفته است. در مسیر پلهها پناهگاههای کوچک کنگره دار قرار دارند که ارتفاعشان در حدود ۶۴سانتیمتر است و داخل آنها را طاقچههایی مستطیل شکل ساختهاند؛ البته امروزه بخشهای زیادی از این پناهگاهه از میان رفتهاند.
قطعههای سازنده پلهها نیز سنگهای بزرگ هستند که بدون ملات روی یکدیگر قرار گرفتهاند. از هر قطعه سنگ بزرگ چهار یا پنج پله تراشیده شده است که امروزه در قسمتهای زیادی از آنها خوردگی و ساییدگی دیده میشود. انتهای مسیر پلکانها به دروازه ملل میرسد.
دروازه ملل
پس از پلکان ورودی، در فاصله ۲۲ متری از انتهای مسیر پلکان کاخ کوچکی قرار دارد که موسوم به «دروازه ملل» است. دلیل این نامگذاری به سبب ورود نمایندگان ملتهای مختلف از این مسیر و ورودی بهسمت کاخهای دیگر بوده است. شواهدی مبنی بر ساخت این کاخ در زمان خشایاشاه وجود دارد. شاید بنای کاخ را در زمان داریوش پی ریزی کرده باشند، اما ساخت آن به دوران خشایارشاه باز میگردد.
دروازه ملل کاخی با دیوارهای بلند خشتی و چهار ستون بلند است که سه درگاه ورودی دارد. وسعت تالار اصلی به بیش از ۶۰۰ متر مربع میرسد. بام کاخ ۱۸ متر و ستونها در حدود ۱۶ متر ارتفاع دارند. ستونهای دروازه ملل در حال حاضر از کاملترین ستونهای باقی مانده در تخت جمشید هستند. قسمت پایینی این ستونها زنگولهای شکل است و شیارهای عمودی دارد و بالای ستون، سنگی گرد روی استوانه شیاردار قرار میگیرد. روی سنگ گرد، گل ستون را قرار دادهاند که پر از نقش و نگار و گل و برگ است و روی آن سرستون بهشکل نیم تنه گاو دیده میشود.
سقف کاخ را بهوسیله این ستونها نگه میداشتند. درگاه جنوبی دروازه ملل از درگاههای غربی و شرقی بلندتر است، اما برخلاف آنها نقش و نگاری بر آن دیده نمیشود. دو طرف درگاه غربی، تندیسهای دو گاو نر بزرگ قرار دارند که جهت نگاهشان بهسمت غرب دشت است. پس با ورود به محوطه روبهروی شما قرار میگیرند.
تندیس این گاوها که در ایران باستان بسیار کاربرد داشته است را با نام ابوالهول میشناسند که نهتنها در ایران باستان، که در بسیاری از نقاط متمدن جهان از زمانهای دور وجود دارند. شکل ظاهری تندیسهای ابوالهول در نقاط مختلف جهان با هم تفاوتهایی دارند و سر آنها بهشکل جانوران مختلف یا دیو شکل است. گاوهای درگاه دروازه ملل حالت دویدن را تداعی میکنند و سر و صورت آنها با ریش بند مستطیل شکل، موهای مجعد و گل و بوته تزئین شده است. بالای تندیسها سنگ نوشتههایی قرینه هم و به سه زبان فارسی باستان، ایلامی و بابلی و با خط میخی نقر کردهاند.
متن کتیبهها به شرح زیر است:
خدای بزرگ اهورامزدا است، که این زمین را آفرید، که خشایارشاه را شاه کرد، یکی را شاه بسیاری، یکی را سرور بسیاری. من [هستم] خشایارشاه، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهایی که مردم گوناگون دارند، شاه این جهان فراخ و دور، پسر داریوش شاه، (از نژاد) هخامنشی. گوید خشایارشا شاه: این بارگاه همه ملل (دوورثیم ویسه دهیوم) را من به توفیق اهورامزدا ساختم. بسا ساختمانهای خوب دیگر در این پارسه (تخت جمشید) کرده آمد، که من برآوردم و پدرم بر پا کرد. هر آن بنایی که زیبا می نماید، همه را به تایید اهورامزدا، ما ساختیم. گوید خشایارشا شاه: اهورامزدا مرا بپایاد! و کشورم را و هرچه بر دست من ساخته آمده و هرچه بر دست پدرم بر پا گشته، اینها را نیز اهورامزدا بپایاد.
پس از درگاه غربی اتاقی بزرگ با چهار ستون وجود دارد که دور تا دورش را سکویی پوشانده است. وسط سکوی شمالی برجستگی شبیه به میز به چشم میخورد و نمای درونی پوشیده از کاشیهای سبز، آبی و نارنجی بوده است. نمونههایی از تزیینات داخلی دروازه ملل را میتوانید در موزه تخت جمشید ببینید. درگاه جنوبی دروازه ملل رو به حیاط شمالی کاخ آپادانا باز میشود.
درگاه شرقی مانند درگاه غربی است، تنها بهجای تندیسهای گاو، ابوالهولهایی با سر آدمیزاد و تنه گاو و بالهای عقاب قرار دارند. جهت نگاه این تندیسها بهسمت کوهستان در شرق و حیاط شمالی کاخ صد ستون است. این درگاه را پس از تعمیر و نوسازی در محل خود نصب کردهاند. خیابان حدفاصل این درگاه تا کاخ صد ستون را خیابان سپاهان نامیدهاند. دروازه ملل در محوطه تخت جمشید نقش اتاق انتظار را داشته است.